Xứ cát

Xứ cát lấy bối cảnh ở Arrakis là nơi duy nhất còn chứa nguồn năng lượng có giá trị cho sự sống trên toàn vũ trụ. Cuốn tiểu thuyết này là một thiên sử thi về quá trình lật đổ bộ máy chính trị, chính sách bảo vệ sinh thái, và sự giải thoát Chúa cứu thế. Xứ cát đã chiến thắng những giải thưởng quan trọng nhất dành cho tiểu thuyết thể loại khoa học viễn tưởng: giải Hugo và giải Nebula; bán được hơn 12 triệu bản in khi Herbert còn sống. Những năm gần đây, Xứ cát còn đứng đầu trong danh sách những tiểu thuyết khoa học hay nhất mọi thời đại do độc giả tờ Wired bình chọn.

Cũng giống như những tiểu thuyết khoa học viễn tưởng hay tiểu thuyết kì ảo tuyệt tác khác, Xứ cát đã tạo ra cho người đọc một vũ trụ toàn diện, phức tạp. Thời gian trong truyện diễn ra vào hơn 20000 năm sau ở tương lai, cuốn sách tập trung vào cuộc chiến đấu để giành quyền kiểm soát Arrakis, nơi chứa nguồn hỗn hợp melange, một dạng vật chất giúp kéo dài sự sống và trong một số trường hợp nhất định còn có thể cho người sử dụng thấy được tương lai. Melange cũng là hỗn hợp cần thiết để du hành giữa các vì sao, cho phép người phi công có thể nhìn xuyên qua khoảng không gian rộng lớn để điều khiển phi cơ. Hãy cứ tưởng tượng dạng vật chất này là sự kết hợp giữa cocaine và dầu hỏa, bạn sẽ hình dung ra được nguồn sức mạnh của melange.

Điều khiến nhiều người tò mò về Xứ cát nằm ở việc nó không thâm nhập vào nền văn hóa đương đại theo lối của The Lord of the Rings (Chúa tể những chiếc nhẫn) hay Star Wars (Cuộc chiến giữa những vì sao). Không hề có một chút truyền thống quen thuộc nào trong Xứ cát, cũng không có một câu nói nổi tiếng nào trong truyện trở nên thông dụng ngoài đời thường. Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết này đã tạo ra chuỗi dây chuyền những sản phẩm ăn theo về phần trước và phần nối tiếp sau tác phẩm, những sản phẩm này chỉ phát hành sau khi Herbert qua đời vào năm 1986. Hiện tại, có đến 18 cuốn tiểu thuyết về Xứ cát, chưa kể đến phim chuyển thể trên màn ảnh rộng, truyện tranh, và vô số game nhập vai từ tiểu thuyết này. Việc biến Xứ cát thành hoạt động kinh doanh trong khi vẫn có thể làm vui lòng độc giả, giữ được phong vị của Herbert ngày càng mờ nhạt dần, làm giảm đi sức ảnh hưởng từ tiểu thuyết gốc rất nhiều. Thế nhưng, hiện nay với sự nhắc nhở liên tục về hậu quả ngày càng gia tăng của tình trạng toàn cầu hóa nóng lên, với nỗi sợ hãi về việc khan hiếm nguồn nước trên thế giới, và sự đấu tranh chính trị không ngừng để giành lấy vùng Trung Đông giàu dầu mỏ thì những vấn đề mà Xứ cát đã đề cập trong truyện lại đúng với thực tế của xã hội hiện tại hơn cả thời điểm khi cuốn sách được xuất bản lần đầu tiên. Do đó, mặc dù đã được xuất bản từ rất lâu, Xứ cát vẫn xứng đáng là một thiên tiểu thuyết nên đọc lại để chúng ta nhìn rõ hơn về thực tại ngày nay.

Mặc dù là một trong những cuốn tiểu thuyết khoa học vĩ đại nhất mọi thời đại nhưng so với những tiểu thuyết khoa học khác, Xứ cát vẫn không có lực lượng hâm mộ đông đảo bằng, nhiều người lí giải nguyên nhân là do sự thiếu vắng của hai yếu tố chủ lực thường gặp trong thể loại này: robot và máy tính. Đây không phải là sự bỏ quên sơ suất trong phần công việc của Herbert mà là một lựa chọn thông minh của tác giả. Nhiều thế kỉ trước khi diễn ra sự kiện chính trong tiểu thuyết, con người đã làm một cuộc cách mạng phá hủy hết những cỗ máy biết tư duy. Herbert đã viết trong phần phụ lục như thế này: “Vị Chúa tể của những cỗ máy logic đã bị lật đổ và một ý niệm mới ra đời: con người không thể bị thay thế.” Giây phút mang tính bước ngoặt này được biết đến khi Butlerian Jihad thức tỉnh linh hồn và đặt nền móng cho một tôn giáo mà cuối cùng nó sẽ sản sinh ra Đấng Cứu thế Paul Atreides. Không hề có internet trong vũ trụ của Herbert, không có WikiLeaks, không có cuộc chiến mạng. Việc nhấn mạnh sự phá hủy công nghệ này nhằm mục đích tập trung vào con người. Ngoài ra, việc này cũng cho phép sự hiện diện của chủ nghĩa tôn giáo thần bí thường không gặp trong thể loại tiểu thuyết khoa học. Tương lai trong truyện cũng có thể là tương lai mà một vài độc giả sẽ thấy thích hợp với mình hơn là cuộc sống đang bị máy móc chiếm hữu trong hiện tại của chúng ta.

Herbert bị ảnh hưởng nặng tinh thần Thiền, có thể thấy nhiều đoạn trong Xứ cát tràn ngập công án. Một trong những đoạn văn hay được trích dẫn nhất từ cuốn tiểu thuyết này là: “Arrakis dạy về thái độ khi dùng dao – chặt đứt những gì chưa hoàn chỉnh và nói: Bây giờ, nó hoàn chỉnh rồi bởi vì nó đã kết thúc ở đây.” Giá mà Herbert cũng lưu tâm đến lời khuyên này và để cho Xứ cát là cuốn tiểu thuyết đơn lẻ, độc lập đứng một mình.

Editorial Reviews

Arthur C. Clarke

Độc nhất vô nhị… Không gì có thể sánh nổi, ngoại trừ Chúa nhẫn.

Classic Sci-Fi

Có lẽ khó khăn lớn nhất khi đọc quyển sách này chính là phải đặt nó xuống.

Washington Post Book World

Bức tranh toàn cảnh về một xã hội ngoài hành tinh hoàn thiện và chi tiết hơn bất kỳ tác giả nào trong lĩnh vực này từng dựng được… Một câu chuyện lôi cuốn vừa bởi hành động vừa bởi tầm nhìn triết học.

Chicago Tribune

Một trong những tượng đài tiểu thuyết khoa học giả tưởng hiện đại.

Galaxy Magazine

Sáng chói… Có tất cả những gì Xứ Cát có, và có lẽ còn nhiều hơn nữa.

Los Angeles Times

Sự kiện lớn.

Publishers Weekly

Nơi đây có thứ dành cho tất cả những ai yêu thích khoa học giả tưởng.

Los Angeles Herald Examiner

Một phần vĩ đại của công trình tưởng tượng… ma lực không thể phủ nhận.

The Milwaukee Journal

Cuốn hút và thú vị… Mỗi chi tiết đều hấp dẫn, nhưng lại được che giấu dưới sự bí ẩn và chủ nghĩa thần bí.

Kodaki
dịch và tổng hợp từ nhiều nguồn
4.12.2013